- Slađana Savić
- July 3, 2023
- 12:10 pm
Jedna biljka iz palete kineske tradicionalne medicine donela farmaceutkinji, Juju Tu (1930) 2015. godine Nobelovu nagradu za oblast medicina ili fiziologija.
Prema Tuinim istraživanjima, stari recepti kažu da se biljka prelije toplom vodom, a onda se taj čaj koristi za tretman malarije. Nakon opsežnih višegodišnjih testiranja ekstrakata raznih biljaka na miševima, Juju je naišla na veoma zanimljivu biljku, slatki pelin (Artemisia annua), u našem narodu poznatu kao pelin-đul.
Treba napomenuti da je potreba za antimalaricima u Kini bila uzrokovana Vijetnamskim ratom. Zato je Kina 1967. pokrenula tajni Projekat 523, koji je uključivao preko 60 institucija i više od 500 istraživača.
Ekstrakcija vrelom vodom je veoma efikasna za termostabilne supstance, ali se pokazalo da dolazi do degradacije ovog jedinjenja koje deluje antimalarično. Trebalo je pronaći efikasan način izolovanja aktivne supstance iz biljke, a istovremeno sačuvati njenu aktivnost.
Kineski tekstovi iz četvrtog veka su upućivali na prelivanje biljke hladnom vodom. Testiranje na laboratorijskim životinjama je potvrdilo ovaj pristup.
Istovremeno i potpuno nezavisno od Projekta 523, istraživačka grupa profesora Hemijskog instituta u Beogradu je 1970. na Starom sajmištu u Beogradu prikupila uzorke korovske biljke slatkog pelina. Za razliku od Kineza, u čije metode nije bila upućena, ova grupa je imala ideju da pripremi hloroformski ekstrakt aktivnih supstanci iz nadzemnih delova biljke.
Izolovana su dva nova jedinjenja iz grupe seskviterpenskih laktona, analizirana najsavremenijom opremom na Hemijskom institutu i predložene su njihove strukture. Ovim istraživanjem su rukovodili Dragoslav Jeremić (1929-2011) i Milutin Stefanović (1924-2009). Dve godine kasnije, 1972. rezultati ovih istraživanja prikazani su na jednom simpozijumu u Nju Delhiju.
Struktura jedinjenja je vrlo neobična, pa su istraživači iz Beograda imali problem da je jednoznačno odrede. Sa rezultatima ovih istraživanja učestvovali su na nekoliko konferencija, a u jednom radu iz 1975. napomenuli su da će uskoro objaviti rezultate uz detaljno navođenje procedure.
Ideja da umesto vodenog pripreme hloroformski ekstrakt aktivnih supstanci iz slatkog pelina doprla je do kineskih naučnika. U Detaljnom hronološkom zapisu Projekta 523 i otkrića i razvoja artemizina (na kineskom qinghaosu, odnosno đinghosu) autor beleži da 1976. Nacionalna akademija za kinesku narodnu medicinu savetuje kineskim naučnicima da objave svoje rezultate što pre, kako ih ne bi prestigla grupa jugoslovenskih fitohemičara.
Tako, 1977. godine objavom naučnog rada sa jednoznačnom strukturom artemizinina, detaljnom strukturom i neopozivim instrumentalnim analizama, završava se trka za Nobela, za koju jugoslovenski naučnici možda nisu ni znali.
Naučnica Tu je 1971. čak i na sebi testirala dejstvo leka, jer je želela da bude sigurna u bezbednost leka pre kliničkih istraživanja. Tek 1981. godine svoja istraživanja je prikazala Svetskoj zdravstvenoj organizaciji, kada su prvi obelodanjena antimalarična svojstva artemizinina. Od tada, lek spasava milione života, posebno u područjima zemalja u razvoju. Za ovaj rad, kao što smo i napočetku naveli, dobila je Nobelovu nagradu za medicinu 2015. godine.
Ovo je još jedan od mnogobrojnih primera koji komitet za Nobelovu nagradu stavlja na muke – kome treba dodeliti Nobelovu nagradu? Onome koji je prvi, onome koji ima više instrumenata, onome koji je zna za čime traga ili onome koji je slučajno otkrio epohalni lek?
